قپان کجاست و قپان دار کیست؟، ضرب المثل مرا چوب قپان خودت کردی از کجا آمده؟ - آقای ابوالفضلی

به گزارش آقای ابوالفضلی، دوراهی قپان؛ نامی است باقیمانده از احوال تهران قدیم در تقاطع مکان و زمان گذشته. جایی که از یک شغل قدیمی و فراموش شده به نام قپانی حکایت دارد. اگر از خیابان قزوین به سمت میدان شمشیری بروید، درست در تقاطع خیابان امین الملک و آذری به این محل می رسید.

به گزارش همشهری آنلاین، قدیم ندیم ها بازار کار قپان دار ها داغ بود؛ کاروان های عبوری تهران که به محل قپانی می رسیدند، بارشان که معمولا گندم و برنج بود را روی قپان می گذاشتند تا وزن خالصشان درآید و حواله مهر و موم شده از قپان دار بگیرند. این کار برای این بود که دادوستد به راحتی انجام گردد و از طرفی حس اعتماد و اطمینان بین تاجران و خریداران کالا ها بیشتر گردد. قپان دار ها حواله مهر و موم شده برای خودشان داشتند که وزن دقیق کالا ها را روی آن می نوشتند.

دردسر های وزن کردن کالا ها روی سه پایه

قپان وسیله ای برای میزان گیری وزن کالا هایی است که حمل ونقل سختی دارد و در گذشته بسیار مورد استفاده بود. اکنون نمونه ای دیگری از این وسیله در سیلوی گندم تهران با عنوان باسکول وجود دارد که کامیون های حمل گندم و جو از نقاط مختلف کشور روی آن قرار می گیرند و با تفاضل وزن ماشین در نهایت وزن محصول به دست می آید. و، اما قپان چیست؟

حاج احمد بختیاری از کسبه قدیمی خیابان امین الملک که کارکرد قپان را از نزدیک دیده، می گوید: در واقع قپان، مدرج و روی سه پایه از طریق زنجیر به میله عمودی متصل می شد و قپان دار وسیله مدرج را با وزنه عقب و جلو می کرد تا وزن بار دقیقا معین گردد. وقتی وزنه روی علامتی می ایستاد و میله افقی به صورت 90درجه عمود بر هم قرار می گرفت وزن دقیق کالا به دست می آمد؛ این کار به اصطلاح قپان خوانده می شد.

قپان یک بر 10 و ضرب المثلی که عایدی!

مثلا اگر وزنه خط 5 را نشان می داد وزن بار 50کیلوگرم بود، به این قپان یک بر 10 هم می گفتند. این قپان بیشتر در انبار های بزرگ و کاه فروشی ها و بنکداری ها استفاده می شد. گاهی که حمل سه پایه قپان در خیابان های تهران سخت بود به جای سه پایه یک تکه چوب حمل می کردند و وقتی می خواستند باری را وزن نمایند 2نفر چوب قپان را از حلقه بالای میله مدرج می گذراندند و چوب را روی دوش خود قرار می دادند. به عبارتی نقش سه پایه را بازی می کردند. بر همین اساس ضرب المثلی هم بین تهرانی ها باب شد و به کسی که مسئولیت خود را بر دوش دیگران می انداخت به طعنه می گفتند: مرا چوب قپان خودت کردی!

ایستگاهی که خاطره ساز است

یعقوب صفاری نیز که 78 سال عمر نموده، ما را به حال وهوای دوران قدیم می برد: در فاصله کمی تا دوراهی قپان، کاروانسرای صفرعلی وجود داشت که معروف بود. یادم هست تا 30 سال قبل در دوراهی قپان، باسکول چند تنی وجود داشت که بار پنبه، جو، گندم و ... کاروان ها را میزان گیری یا به قولی قپان می کرد. قپان دار، حواله ای به مدیران کاروان ها می دادکه پیش همه اعتبار داشت..

اما حالا اگر به این محل بیایید دیگر نه از قپان خبری هست و نه از قپان دار و شغل قپانی. تنها چیزی که به جای مانده نامی است که از 20 سال قبل بر روی ایستگاه اتوبوس های تندرو خط آزادی- خاوران در خیابان قزوین و در تقاطع خیابان های امین الملک و آذری گذاشته اند. اینجا ایستگاهی خاطره ساز است برای شهروندان ساکن در جنوب غرب تهران.