آیا می توان وقوع زلزله را پیش بینی کرد؟ - آقای ابوالفضلی

به گزارش آقای ابوالفضلی، خبرنگاران: زلزله از جمله اتفاقات و حوادث طبیعی و ناگوار است که به صورت ناگهانی رخ می دهد و در کمترین زمان ممکن، خسارات جانی، اقتصادی و روحی زیادی را به انسان وارد می نماید. با تمامی پیشرفت های فناوری در سال های اخیر، هنوز هم پیش بینی رخ دادن زلزله در لحظه غیرممکن است.

پیش بینی زلزله اگر به معنی پیش بینی دقیق رخ دادن محل و زمان زلزله باشد، با دانش فعلی بشر غیرممکن به نظر می رسد هرچند می توان با آنالیز شواهد و رفتار های زمین، مکان، زمان و شانس بروز زلزله را پیش بینی کرد.

زلزله چیست؟

لرزش شدید و ناگهانی پوسته های جامد زمین، ساده ترین تعریفی است که می توان از زمین لرزه یا زلزله ارائه کرد. در هنگام رخ دادن زلزله، افزایش فشار در لایه های درونی زمین منجر به حرکت سنگ ها در امتداد سطح شکستگی می گردد. این سطوح شکستگی که با حرکت همراه هستند با نام گسل شناخته می شوند.

آزاد شدن فشار و انرژی در هنگام بروز زمین لرزه معمولاً به صورت آنی رخ نمی دهد و با پیش لرزه ها و پس لرزه هایی همراه است. البته این موضوع را باید در نظر داشت که ما همواره از زلزله شدیدتر به عنوان زلزله اصلی یاد می کنیم، اما از نظر زمین شناسی، تمامی لرزه ها در راستای رهاسازی انرژی زمین اتفاق افتاده است.

پیش لرزه ها اغلب در فاصله نزدیک به زلزله رخ می دهند و شدت بروز آن ها نیز با نزدیک شدن به زلزله اصلی، افزایش می یابد. پس لرزه ها هم ممکن است حتی تا سال ها بعد از بروز زلزله اصلی، ادامه داشته باشد. در نظر داشته باشید که هرچند از نظر آماری می توان رفتار های زمین را پیش بینی کرد، اما باز هم نمی توان از این دستورات به عنوان یک پیش بینی جامع استفاده کرد. بسیاری از زلزله های اتفاق افتاده در تاریخ بدون هیچ پس لرزه یا پیش لرزه قابل مشاهده اتفاق افتاده است که راه را برای پیش بینی زلزله دشوارتر می نماید.

مقیاس اندازه گیری زلزله

مقیاس ها و روش های اندازه گیری متفاوتی برای آنالیز شدت زلزله مورداستفاده قرار می گیرد که مشهورترین آنها، مقیاس بزرگی ریشتر است. در سال 1935 میلادی، چارلز فرانسیس ریشتر و بنو گوتنبرگ روشی را برای اندازه گیری میزان شدت زلزله ارائه کردند که به آن مقیاس ریشتر گفته می گردد.

میزان حرکت در واحد اندازه گیری ریشتر با پلکان 31 برابری حرکت می نماید. در واقع زلزله 2 ریشتر، 31 برابر شدیدتر از یک زلزله 1 ریشتری است. اگر زلزله یک ریشتری را معادل انفجار 170 گرم مواد منفجره بدانید، زلزله 9 ریشتری به بیش از 200 میلیون تی ان تی برای ساخت لرزشی معادل با این میزان ریشتر نیازمند است.

در سال های اخیر مقیاس اندازه گیری ریشتر به دلیل ضعف های مختلفی که داشت، جای خود را به مقیاس بزرگا یا MW داده است. در مقیاس ریشتر تنها دامنه بلندترین موج لرزه ها اندازه گیری می گردد و هیچ اطلاعات دیگری از زلزله را در خود جای نداده است. در واقع ریشتر تنها بزرگی زلزله و کانون زلزله را نشان می دهد.

در سال 1970 با آنالیز تمامی روش های اندازه گیری شدت زلزله، تصمیم بر این شد تا از واحد اندازه گیری بزرگا یا MW برای آنالیز میزان شدت زلزله استفاده گردد. در واحد اندازه گیری بزرگا، فاکتور هایی مانند منطقه گسیختگی گسل، میزان جابجایی، نیروی فشار وارده شده به گسل و موج تولیدشده موردآنالیز و اندازه گیری قرار می گیرد.

واحد اندازه گیری مرکالی نیز قدرت یا شدت زلزله را نشان می دهد که با مفهوم بزرگی زلزله و واحد MW تفاوت دارد. مقیاس مرکالی یک مقیاس نتیجه گرا است که قدرت تخریب زلزله را در مکان-زمان های مختلف مورد آنالیز قرار می دهد. در واحد اندازه گیری مرکالی، یک زلزله به بزرگای 7 با تلفات 100 هزار نفر، از یک زلزله با بزرگای 8 و با تلفات 1000 نفر شدیدتر است.

پیش نشانگر های زلزله

زمین لرزه ها در اغلب موارد با رویداد هایی همراه هستند که به آن ها پیش نشانگر های زلزله گفته می گردد. تغییرات حرکت آب، لرزه های خفیف، تغییرات در پوسته زمین، تغییر اندازه گاز رادون در آب های زیرزمینی و انتشار بو و صدا های عجیب وغریب، از جمله پیش نشانگر های مشهور زلزله به حساب می آید. هرچند بسیاری از این نشانه ها در عمل برای پیش بینی زمان زلزله قابل استفاده نیستند.

پیش نشانگر های حیوانی نیز از جمله مواردی است که می توان از آن به عنوان راهی برای پیش بینی زلزله تا دقایق و ثانیه های بعد استفاده کرد. درواقع با مشاهده رفتار هایی مثل پر و بال زدن شدید پرندگان، خروج گروهی کرم های خاکی از زمین، زوزه گروهی سگ ها، پنهان شدن تمامی گربه ها و رفتار های عجیب قورباغه ها و اسب ها، می توان انتظار یک زلزله یا نوعی دیگر از بلایای طبیعی را تا دقایقی بعد داشت.

از جمله پیش نشانگر های قابل اندازه گیری، تغییرات میدان مغناطیسی زمین است که به تازگی شهر تهران به سنسور هایی برای اندازه گیری این تغییرات مجهز شده است. هرچند با توجه به شکل ساخت شهری و نحوه ساختمان سازی نمی توان انتظار داشت که حتی با پیش بینی زلزله در شهری مانند تهران بتوان از آن به عنوان راهی برای کاهش خطرات اقتصادی و جانی استفاده کرد.

اپلیکیشن های پیش بینی زلزله

برنامه های زیادی برای پیش بینی زلزله موجود است که تعداد زیادی از آن ها در دایره برنامه های اسپم قرار می گیرد. هرچند برنامه هایی هستند می توان از آن ها به عنوان برنامه های کاربردی پیش بینی زلزله نام برد.

برای مثل برنامه بسیار محبوب Earthquake Alert! با روشی خاص می توان بروز زلزله را چند ثانیه پیش از رخ دادن به شما اطلاع دهد. چند ثانیه ای که ممکن است برای نجات دادن جان کاربر کافی باشد. نحوه عملکرد این برنامه به تعداد زیاد کاربران، آنالیز حرکت گوشی ها و سیستم های سنجش لرزش بین المللی وابسته است.

در هنگام رخ دادن زلزله، مرکز و کانون زلزله ممکن است با شما فاصله داشته باشد. این موضوع را باید در نظر داشته باشید که زلزله در تمامی مناطق به صورت همزمان رخ نمی دهد. در واقع با رخ دادن زلزله در کانون آن، چند ثانیه زمان ضروری است تا زلزله به فواصل چند کیلومتری برسد.

این برنامه با آنالیز لرزش های زمین، در صورت بروز زلزله به شما اعلام می نماید که در فاصله ای نزدیک به شما، زلزله ای در حال رخ دادن است. زلزله ای که چند ثانیه آینده به شما نزدیک خواهد شد. با نصب برنامه Earthquake Alert! شما می توانید از 1 تا 10 ثانیه پیش از بروز زلزله، از رخ دادن این اتفاق مطلع شوید. زمانی که ممکن است در ظاهر کوتاه باشد، اما در واقعیت، جان بسیاری از انسان ها را نجات خواهد داد.

البته باید این موضوع را در نظر داشته باشید که میزان موفقیت برنامه های پیش گویی زلزله به فاصله شما از کانون زلزله مرتبط است. اگر زلزله درست در زیر پای شما اتفاق بیفتد، این برنامه و برنامه های مشابه عملاً کاربردی نخواهند داشت. در واقع اگر کانون زلزله مثلاً در شهر کرج باشد، 8 ثانیه زمان می برد تا به مناطق غربی تهران برسد. مدت زمانی که تا 16 ثانیه برای اهالی شرق تهران افزایش می یابد.

البته شانس رخ دادن اینکه شما بر روی کانون زلزله ایستاده باشید بسیار پایین است و هنوز هم می توان به برنامه هایی مانند Earthquake Alert! اعتماد کرد. میزان دقت برنامه های پیش بینی زلزله با افزایش کاربران، افزایش می یابد پس بهتر است حداقل به عنوان جامعه آماری، این برنامه را در گوشی خود نصب کنید.

نکات ایمنی برای مقابله با زلزله

شاید زمان دقیق بروز زلزله قابل پیش بینی نباشد، اما نتایج یک زلزله بر روی زندگی فردی ما به راحتی قابل پیش بینی است. اولین موضوعی که باید در خصوص مقابله با زلزله در نظر گرفته گردد، ایمن سازی محل زندگی است. پرسشی که باید به آن پاسخ داد این است که آیا محل زندگی ما چه از نظر سازه و چه از نظر چیدمان، برای مقابله با یک زلزله بزرگ آمادگی دارد؟

کارشناسانی هستند که با مبالغی بسیار کمتر از خسارات زلزله، میزان ضد زلزله بودن سازه ها را به شما اطلاع خواهند داد. موضوعی که می تواند در انتخاب خانه در هنگام خرید و اجاره محل زندگی تأثیرگذار باشد. علاوه بر آن می توان بسیاری از سازه های قدیمی تر را نیز در برابر زلزله مقاوم کرد.

نحوه چیدمان وسایل منزل نیز در میزان خسارات اقتصادی و جانی تأثیرگذار است. قراردادن انواع وسایل اغلب بدون استفاده در گوشه و کنار خانه، شانس زنده ماندن و آسیب ندیدن در هنگام زلزله شدید را کاهش می دهد.

بهتر است از هنگام بروز زلزله از پنجره ها، کمد های بزرگ، شومینه و دیگر اشیای سنگین و خطرناک فاصله بگیرید. بهترین مکان برای پناه دریافت در زیر میز ناهارخوری و یا میزتحریر است. درصورتی که در یک آپارتمان یا برج زندگی می کنید، به سمت راه پله و یا آسانسور ندوید. زلزله آن قدر سریع و کوتاه اتفاق می افتد که شانسی برای فرار از دست آن نیست و باید به سریع ترین راه برای رسیدن به نقطه امن خانه فکر کنید.

درصورتی که فرصت حضور در فضای باز وجود دارد، از ساختمان ها، کابل های برق، دودکش و هر چیزی که ممکن است بر روی شما بیفتد دوری کنید. اگر در حال رانندگی هستید خودروی خود را به آرامی و در محلی امن متوقف کنید. بهتر است گوشی موبایل خود را در تمامی موارد چه در منزل و چه در خیابان، در نزدیکی خود نگه دارید.

پس از وقوع زلزله از تجمع و فیلم برداری از محل های آسیب دیده خودداری کنید و سعی کنید در مقابل حرکت نیرو های امدادی قرار نگیرید. استفاده از فندک و مواد آتش زا می تواند جان بسیاری از افراد را به خطر بیندازد.

یکی از راه های کاهش خسارات اقتصادی زلزله نیز استفاده از انواع بیمه زلزله، آتش سوزی و حوادث غیرقابل پیش بینی است. در واقع درست مثل بیمه خودرو که توجه بسیار زیادی به آن می گردد، می توان خانه و محل زندگی را نیز بیمه کرد. هزینه سالیانه بیمه زلزله در برابر خسارات احتاقتصادی ناشی از زلزله بسیار ناچیز است. این بیمه راهکاری مناسب برای کاهش هزینه های پس از زلزله است. آن هم در کشوری که اغلب شهر ها و خانه ها بر روی گسل های فعال بنا شده است.

منابع: مجله گسترش صنعت، ایسنا، ایرنا، BBC، Cnet، Wikipedia