حصیربافان دیوار در شمال، جنوب و غرب ایران - آقای ابوالفضلی

به گزارش آقای ابوالفضلی، هرجا که دسترسی به درخت خرما، ساقه گندم، برنج و نی امکان پذیر بوده است می توان نشان حصیربافی را در آن شهر پیدا کرد. نشانی که از هرمزگان تا بوشهر، از ایلام تا اصفهان و از مازندران تا گیلان هنوز با نور کم جانی در دستان زنان روستایی روشن مانده است و همچنان به شکل زیرانداز و سبد تولید می شود.

حصیربافی در شهرهای مختلف کشور با توجه به آب و هوای متفاوت، به روش های گوناگونی انجام می شود. برای مثال عشایر برای دیواره های چادرانشان از چیت بافی استفاده می کنند که عایقی مقابل سرما و گرماست. صفحه دیوار ایلام پر از آگهی این هنر دستی روستاییان شهر ایلام است. آقای حیدری یکی از کاربران سایت دیوار در شهر ایوان این استان چیت هایی را که مادرش هر از گاهی می بافد در دیوار می فروشد. او درباره کاربری چیت ها توضیح می دهد: افراد هنگام پیک نیک این چیت ها را دور چادرشان می کشند. همچنین وقتی که آتش درست می کنیم برای این که شعله آن کسی را اذیت نکند دورش را چیت می گذاریم. این چیت ها به خصوص بین دامداران و سیاه چادران کارایی زیادی دارد. او می گوید که دیگر این زیراندازها پرفروش نیستند و با اینکه قبلا نقش پررنگی در خانه ها داشته اما امروزه مادرش فقط به عنوان یک سرگرمی ماهی یک یا دو نمونه از آنها می بافد.

تنوع در کاربرد و مواد اولیه

اگرچه اولین زیرانداز انسان ها از جنس همین وسایل حصیری بوده است اما به غیر از زیرانداز، وسایل دیگری مثل سبد، کلاه، گلدان، رومیزی و... هم با آن درست می کنند. در ساحل شمال کشور هم این زیراندازهای حصیری بهترین مانع برای جلوگیری از نفوذ رطوبت هستند. معمولا در این نواحی از ساقه گندم و برنج یا گیاه های خودرو حاشیه مرداب و آبگیر مثل خیزران و مروار برای ساختن این حصیرها استفاده می شود. حتی کاربری وسایل حصیری در نوار شمالی و جنوبی کشور با هم متفاوت است؛ برای مثال زنان جنوبی با آن سبدهای ریزبافت 40 کیلویی خرما می بافند اما در شمال کشور از آن لوازم تزئینی متفاوتی مثل کلاه، کیف، سبد و... بافته می شود.

در جنوب کشور مردم بنا بر جبر جغرافیایی، گیس درختان خرما را به صنایع دستی تبدیل می کنند و از آن پادری، حصیر، سبد و طناب می سازند. زلیخا مرادی، یکی از همین زنان با تجربه بوشهری است. او می گوید تنوع زنبیل هایی که با آنها ساخته می شود بسیار زیاد است. زنبیلی برای حمل علوفه، برای حمل ماهی، حمل خرما و رطب و... خانم مرادی تا به حال دو بار هنرهای خودش را در سایت دیوار آگهی و برای آن مشتری هایی هم پیدا کرده است.

او توضیح می دهد: من وسایل حصیری ام را هم در گروه های تلگرامی و واتس آپی و هم در دیوار آگهی کرده ام اما مردم در دیوار بیشتر به فروشنده اعتماد دارند. از سوی دیگر در گروه ها نهایتا چند مشتری از شیراز یا شهرهای اطراف اجناسم را ببینند اما در دیوار نگاه هر فرد از هر شهری ممکن است به آنها بیفتد به همین دلیل مشتری بیشتری در دیوار پیدا می کنم. یکی از اجناسی که او با درست کردنش آشناست تویزه است. تویزه را می توان به جای سینی هم در زندگی روزمره به کار برد. مرادی می گوید اخیرا رستورانی در دیوار او را پیدا کرده و سفارش چندین مدل تویزه داده تا به جای ظرف زیر پیتزا از آن استفاده کنند. مرادی که ساکن شهر فاریاب استان بوشهر است از وسایل حصیربافی تمام قد دفاع می کند و می گوید: ما از حصیرها رومیزی هم درست می کنیم. آنها قابل شست و شو هستند و می توانند به جای سفره یک بار مصرف به کار فرایند. با این کار خانواده ها پلاستیک کمتری هم مصرف خواهند کرد.

در آگهی های دیوار انواع صنایع دستی حصیری پیدا می شود. برای مثال کپوره شکل دیگری از حصیربافی است که حسین سالمی اهل شادگان (توابع خوزستان) آن را آگهی کرده. سالمی می گوید: ما نزدیک به 10 سال است که وسایل حصیری می بافیم و از آن سفره، جاشیرینی، طبگ، جارو، طلادی، زنبیل و دیگ درست می کنیم. به گفته او طلادی وسیله ای مانند در قابلمه است که با برگ درخت نخل درست شده و از آن برای دم کشیدن برنج استفاده می کنند. این وسایل در خوزستان استفاده زیادی دارد اما مردم شهرهای دیگر از وسایل دکوری استقبال بیشتری می کنند.

پرطرفدار بودن وسایل حصیری باعث شده که حتی برخی از افراد مستقیما نخ حصیربافی را آگهی کنند. برای مثال در دیوار لاهیجان هفته پیش آگهی برای فروش چند بسته گالی شده بود. گالی ها گیاهان مرداب زی هستند که به جز استفاده در حصیربافی کاربرد دیگری ندارند. اهمیت این وسایل حصیری در این است که آنها ایران را به یکی از شانزده کشور تولیدکننده لوازم حصیری در جهان تبدیل کرده اند و اگر تبلیغ کافی برای این حرفه نشود به زودی خانواده های زیادی آن را از یاد خواهند برد.