جنگ جهانی تراشه ها - آقای ابوالفضلی

به گزارش آقای ابوالفضلی، اعتماد نوشت: در میانه جنگ تجاری میان امریکا و چین و در حالی که این جنگ به حوزه فناوری و تراشه های نیمه رسانا نیز تسری پیدا نموده، اخیرا دولت ژاپن محدودیت هایی در مورد صادرات 23 مورد از تجهیزات مرتبط با تراشه های الکترونیکی را اعمال نموده است؛ امری که هر چند به صورت مستقیم دلیل آن بیان نشده، اما به نظر می رسد با توجه به اینکه چین بزرگ ترین وارد کننده مواد اولیه تراشه از ژاپن است، چنین محدودیت هایی دقیقا در راستای اهداف امریکا علیه چین اعمال شده باشد. در واقع این اقدام توکیو می تواند به یک همسویی استراتژیک با ایالات متحده برای ایجاد محدودیت در قبال چین تعبیر گردد.

کلید رشد در دنیای مدرن

در چنین شرایطی است که از سوی کارشناسان یک سوال مهم مطرح می گردد اینکه چنین اقداماتی می تواند چین را از مسیر فناوری باز دارد یا اینکه باعث می گردد چینی ها به صورتی خودکفا در این مسیر حرکت نموده و به پیشرفت خود ادامه دهند؟

با توجه به تحولاتی که در اقتصاد دنیای و مناسبات بین المللی اجرا شده، امروزه از تراشه های الکترونیک به عنوان عاملی در جهت رشد مالی، پیشرفت اجتماعی و حفظ امنیت ملی یک کشور یاد می گردد؛ چراکه اکنون تراشه ها به عنوان مغز یا واحد های کنترل نماینده جامعه مدرن تلقی شده و برای استفاده از فناوری های نوظهور مانند هوش مصنوعی، محاسبات کوآنتومی و تجزیه و تحلیل داده های بزرگ نقشی کلیدی دارند. از سوی دیگر از آنجا که تراشه های الکترونیکی حد میانه رقابت های مالی و نظامی را نیز تشکیل می دهند، تسلط بر زنجیره تامین آن ها به یک اختلاف اساسی و استراتژیک میان امریکا و چین بدل شده است.

به همین خاطر شاهد هستیم که ایجاد محدودیت های امریکا برای چین در زمینه تراشه ها، باعث تغییر اولویت پکن در مورد صنعت نیمه رسانا ها شده است؛ لذا از آنجا که امروزه امنیت ملی بر کارایی مالی مبتنی بر فراوری شبکه های دنیای فناوری است، محدودیت های اعمال شده روی چین در این زمینه مستقیما به اقتصاد و امنیت ملی این کشور مرتبط می گردد. به همین علت در شرایطی که پکن نسبتا دیرتر به صنعت نیمه رسانا ها وارد شده، در صورتی که در این رقابت فناوری از غرب و به خصوص امریکا عقب بماند، نه تنها از منظر مالی و امنیتی، بلکه از لحاظ ژئوپلیتیکی نیز در موقعیت ضعیف تری قرار خواهد گرفت.

در همین رابطه، نشریه نشنال اینترست در گزارشی که اخیرا منتشر نموده، تاکید می نماید چنین مساله ای می تواند برای چین به یک قفل مالی و چالش امنیتی تبدیل گردد. در واقع نکته اصلی این است که امریکا و متحدانش به یک استراتژی موسوم به نقطه خفه کردن روی آورده اند که با توجه به انحصاری که در زمینه تراشه ها دارند، می توانند پیشرفت چین در حوزه فناوری را مختل نمایند.

برنامه چین برای خودکفایی

به همین علت است که چینی ها از مدت ها قبل یعنی از سال 2018 به این سو چنین خطری را تشخیص داده و با شناسایی 35 مورد فناوری و محصول کوشش نموده اند که به سرعت و طی 5 سال چنین استراتژی را از سوی امریکا و غرب خنثی نمایند. اما در این میان سوال مهم این است که چین تا چه مقدار به خودکفایی در صنعت نیمه رسانا ها نزدیک شده است؟ پاسخ این است که با وجود گام های خاص چین در زمینه زنجیره تامین تراشه های نیمه رسانا، پکن همچنان از رسیدن به مرحله خودکفایی فاصله دارد. در واقع هر چند استارت آپ های چینی تقریبا در تمامی بخش ها از جمله نرم افزار های طراحی و پایگاه های اطلاعاتی گرفته تا تجهیزات فراوری و مواد نیمه رسانا فعالیت می نمایند، اما برای پیدا کردن جایگزین های داخلی محصولات وارداتی تا به امروز زیر 5 درصد پیروز بوده اند.

در این میان سرمایه گذاری های زیادی از سوی پکن اجرا شده، اما مساله مهم در مورد تراشه های الکترونیکی و نیمه رسانا، رسیدن به مرحله فراوری انبوه آنهاست که همچنان این مساله به واسطه احتیاج مبرم به زیرساخت ها، نیروی انسانی و سرمایه گذاری های کلان محقق نشده است. البته گفتنی است که چینی ها تا به امروز در زمینه دستگاه های لیتوگرافی، دستگاه های پیشرفته میکروچیپ و نیز بعضی دیگر از ماشین ها پیشرفت های قابل توجهی داشته اند، اما همچنان در بخش های مهم دیگر نظیر ابزار های اتوماسیون طراحی الکترونیکی (EDA) با توجه به تحریم های اعمال شده علیه شرکت هوآوی قادر به به روزرسانی نرم افزار های خود نیستند.

در چنین شرایطی است که پیوستن ژاپن به طرح ایجاد محدودیت فناوری علیه چین می تواند استراتژی نقطه خفه کردن چین را تشدید کند؛ چراکه ژاپنی ها اکنون در فراوری 19 ماده نیمه رسانا ها در دنیا حرف نخست را می زنند. به عنوان نمونه شاهد بودیم که در بحبوحه اختلافات تجاری میان ژاپن و کره جنوبی، وقتی توکیو صادرات سه نوع ماده اولیه فراوری نیمه رسانا ها را به این کشور متوقف کرد در کل زنجیره ارزش این محصولات در دنیا اخلال ایجاد شد. به همین علت از آنجا که چین در زمینه فتورزیست هاب سطح بالا همچنان به واردات از ژاپن وابسته است، محدود کردن صادرات بعضی اقلام به چین دقیقا در راستای مقابله واشنگتن با پکن تعریف و تفسیر می گردد.

آینده پرابهام

با این حال در شرایطی که این محدودیت ها ممکن است مانع پیشرفت چین در فراوری تراشه گردد، اثربخشی بلندمدت آن ها نامشخص است. تراشه ها محصولات بسیار پیچیده ای هستند که هم در زمینه سخت افزار و هم در بخش نرم افزار به تخصص فنی عمیق احتیاج دارند و بر یک شبکه فراوری دنیای محکم متکی هستند.

پیچیدگی ساخت تراشه در سرمایه گذاری قابل توجه در تحقیق و توسعه مشهود است. تنها در سال 2021، این صنعت در مجموع 71 میلیارد دلار در تحقیق و توسعه (R&D) سرمایه گذاری نموده که کل سرمایه گذاری 51 میلیارد دلاری صندوق بزرگ چین را از سال 2014 به این سو تحت الشعاع قرار داده است. بنابراین سرمایه گذاری تحقیق و توسعه به وسیله زیست بوم نوآوری دنیای تقویت شده و تقاضای مشتری برای تراشه های با کارایی بالا، نیروی محرکه ای برای پیشرفت در طراحی و ساخت این محصولات بوده است.

در واقع در حالی شبکه فراوری دنیای در فراوری تراشه به طور مداوم در حال تحول است که شرکت ها کوشش می نمایند موقعیت خود را با دستیابی به قابلیت های تازه و مشارکت در فعالیت های با ارزش افزوده بالاتر ارتقا دهند. در طول تاریخ، سه تغییر عمده در صنعت تراشه سازی اتفاق افتاده که هر کدام شامل جابه جایی بخش های با ارزش افزوده پایین تر زنجیره ارزش به اقتصاد ها یا منطقه ها در حال ظهور است. در شیفت اول، فراوری تراشه از ایالات متحده به ژاپن منتقل شد، در حالی که ایالات متحده تسلط خود را در طراحی تراشه و مالکیت معنوی حفظ کرد. تغییر دوم در شرایطی صورت گرفت که ژاپن بخش های با ارزش افزوده بالا را در بخش مواد و تجهیزات حفظ نموده و فراوری و بسته بندی را به کره جنوبی و تایوان منتقل کرد. در مرحله سوم کره جنوبی مزیت خود در فراوری نیمه رسانا های حافظه و صفحه نمایشگر ها را تقویت و تایوان نیز در زمینه ریخته گری خود را تقویت کرد. این در حالی بود که چینی ها در این مرحله وارد بحث بسته بندی و فراوری تراشه ها با ارزش افزوده پایین تر شدند.

در این رابطه شواهد نشان می دهد هر چند که دولت چین در راستای سیاست های صنعتی خود یارانه و امکانات قابل ملاحظه ای را به بخش فناوری داخلی خود اختصاص داده، اما همچنان در تقویت قابل ملاحظه بنیه بخش نیمه رسانا ها پیروز عمل ننموده است.

در این خصوص عوامل مختلفی وجود دارند مانند کمبود سرمایه و استعداد صنعتی؛ اما به گفته تحلیلگران بزرگ ترین مانع چین در این زمینه فقدان هم افزایی موثر میان بازیگران بالادستی و پایین دستی در زمینه زنجیره ارزش است. یعنی از آنجا که تراشه ها به عنوان کالا های واسطه ای در فراوری دستگاه های الکترونیکی و الکتریکی عمل می نمایند، فراورینمایندگان پایین دستی چینی برای حفظ مزیت رقابتی خود تراشه های وارداتی را به واسطه مقرون به صرفه تر و کارآمدتر بودن آن ها ترجیح می دهند؛ لذا این فقدان هماهنگی در سطح صنعت، پیشرفت فناوری را متوقف نموده و منجر به توسعه صنعتی از هم گسیخته می گردد.

در چنین شرایطی به صورت ناخواسته یک دریچه فرصت برای شرکت های چینی برای عبور از محدودیت های وضع شده ایجاد شده است. زمانبندی این موضوع نیز اکنون برای چینی ها اهمیت دارد، زیرا اگر تحریم های فعلی یک دهه قبل علیه چین اعمال می شد، شرکت های چینی به واسطه انباشت محدود فناوری ناچار به عقب نشینی کامل بودند.

خطر بروز درگیری های دنیای

با این حال همچنان پیش بینی یک بازه زمانی خاص برای عبور چینی ها از تحریم های فعلی سخت است. در واقع هر چند متوقف کردن کامل چین در این زمینه بسیار بعید به نظر می رسد، استراتژی فعلی امریکا و متحدانش در قبال اعمال محدودیت های فناوری علیه چین چالش ها و مخاطرات خاص خود را برای این کشور به همراه خواهد داشت. اما از سوی مقابل این چالش ها و مخاطرات برای غرب و نظام دنیای نیز ظهور و بروز خواهد نمود؛ زیرا فرجام این جنگ تراشه ها ممکن است علاوه بر مختل کردن همکاری ها و نوآوری های دنیای، رشد کلی صنعت نیمه رسانا ها را متوقف نموده و بر اقتصاد غرب نیز تاثیری منفی بگذارد.

این موضوع بعلاوه می تواند دستمایه ای برای اقدامات تلافی جویانه ای باشد که ممکن است همزمان با ایجاد بی ثباتی در زنجیره های تامین دنیای به تشدید درگیری ها یا حتی جنگ بینجامد. این مساله برای ژاپنی ها نیز اهمیتی فزاینده خواهد داشت؛ زیرا با توجه به سطح مراودات مالی بالا و نیز اختلافاتی که میان پکن و توکیو وجود دارد، همسویی ژاپن با ایالات متحده ممکن است منجر به کاهش صادرات مواد معدنی از سمت چین به این کشور شده و برای اقتصاد این ژاپن خطراتی را به همراه داشته باشد.

بعلاوه به گفته ناظران بدترین سناریو در این خصوص می تواند منجر به جدایی کامل در بخش فناوری گردد؛ لذا از آنجا که جداسازی تکنولوژیکی همراستای جدایی در زنجیره تامین و تعریف استاندارد های مختلف است، پیامد های این قضیه قطعا علاوه بر تبعات مالی به چالش های اجتماعی در سطح دنیای نیز دامن خواهد زد.