فاجعه نو در میراث فرهنگی؛ حریم مسجد سنگی داراب با لودر تخریب شد! - آقای ابوالفضلی

به گزارش آقای ابوالفضلی، پیمان خراسانی؛ بخش زیادی از آثار باستانی ایران که در معرض تخریب قرار گرفته اند، مربوط به آثار و بنا های ارزشمند دوران اسلامی (آرامگاه ها، مساجد و گورستان ها) است. تعدادی از این بنا ها به علت کهنگی، فرسودگی و عدم رسیدگی و بازسازی نابود شدند و بعضی بر اثر عوامل مخرب انسانی، چون دست اندازی نابخردانه سوداگران گنج از بین رفتند.

از بازسازی غیر اصولی گنبد مسجد امام اصفهان و تخریب کاشیکاری ها گرفته تا حفاری های غیرمجاز در گورستان شادآباد مشایخ، فرو ریختن بخشی از گنبد مقبره امامزاده قاسم مازندران و تخریب دو مسجد قدیمی خواجه و خور در فارس. همگی بخشی از کارنامه سیاه ما در قبال عدم حفاظت از میراث ایرانی- اسلامی نیاکانمان است که روسیاهی آن همچنان ادامه دارد.

جای تاسف و تعجب است بدانیم که بسیاری از ابنیه ها را به بهانه بازسازی و زیر نظر ادارات قانونی حفاظت از میراث فرهنگی تخریب کردند. هنوز فاجعه بازسازیی گنبد مسجد امام از فکر ها پاک نشده بود که فاجعه ای بدتر از آن، این بار در شهر داراب استان فارس و برای مسجد یکپارچه سنگی این شهر رخ داد.

مسجد سنگی داراب یا آتشکده آذرخش یکی از رازآلودترین و منحصربفردترین بنا های باستانی ایران است. این بنای یکپارچه سنگی، به صورت دستکند در دل دامنه کوهی سنگی به شیوه چلیپایی یا صلیبی شکل ساخته شده است. این اثر تاریخی در ده کیلومتری جنوب شرق شهر باستانی دارابگرد و در شش کیلومتری جنوب شهر کنونی داراب و در راستا اصلی داراب به جنت شهر، در نزدیکی روستای خیرآباد واقع شده است. مسجد سنگی پس از شهر کهن دارابگرد و نقش شاپور ساسانی، سومین اثر شناخته شده شهر داراب محسوب می گردد.

رازآلود بودن بنا به این علت است که تا به امروز هیچ محقق و پژوهشگری نتوانسته تاریخ گذاری قطعی و کارکرد اصلی این بنا را معین کند. در فرضیات متعدد، قدمت این اثر بین دوران تاریخی ایران و دوره اسلامی معلق است. درباره زمان ساخت و کاربرد بنا نظریات متفاوتی وجود دارد. بعضی از محققان این بنا را آتشکده یا معبد مهرپرستان دانسته اند.

اورل اشتاین باستان شناس کاربری آن را کلیسا می داند، اما براساس شواهد موجود و خوانش 4 کتیبه داخلی، فعلا کاربری جز مسجد بودن را برای بنا نمی توان ذکر کرد. از توصیفات معماری مسجد سنگی پلان چلیپایی با راهرو هایی به عرض حدودا 1 متر است که دور تا دور این محیط ادامه دارند و در انتها در قسمت محراب مسجد بسته می شوند. در مرکز این اثر باستانی حوضی با پلان مربع ساخته شده که به موازات آن نورگیر در سقف مسجد واقع شده است.

در این بنا پوشش ها به جز ورودی اصلی راهرو ها در قسمت جلوی بنا، همگی قوس بیضی شکل دارند. در گوشه سمت راست مسجد (گوشه شرقی از بیرون) یک اتاقک با سقفی هلالی و یکپارچه سنگی وجود دارد که به اتاقک نگهبانی مشهور است. روبه روی درگاه ورودی بنا نیز جوی آبی قرار گرفته که به آسیاب سنگی شرق مسجد مرتبط است. این مجموعه بی نظیر باستانی، یعنی مسجد سنگی و کتیبه هایش، اتاقک نگهبانی، کانال های آب و آسیاب سنگی جز شاهکار های معماری ایرانی هستند.

متاسفانه در چند روز اخیر به بهانه سنگ فرش کردن و ساختن پله سنگی برای ورودی مسجد سنگی داراب، حریم این بنای ارزشمند را به دستور مدیر فنی تیم بازسازی بنا های باستانی و با مجوز رسمی میراث فرهنگی با لودر مسطح کردند.

جدا از تخریبات جبران ناپذیر ارتعاش و لرزش بنا بر اثر خاکبرداری با لودر، تمامی خاک برداشت شده، در واقع همان دورریز هایی هستند که حجاران و سنگ تراشان مسجد سنگی به عمد آن را به جلوی درگاه ورودی مسجد ریخته بودند تا سطحی را برای سهولت در رفت و آمد ایجاد نمایند. این تکه سنگ های ریز و درشت راوی داستان سال های پر زحمت و پر مشقت ساخت مسجد سنگی بودند که با یک نظر غیرکارشناسانه به کلی از بین رفتند.

حال این سوالات پیش می آید که مگر نباید برای کوچکترین کار بازسازیی از پژوهشگاه میراث فرهنگی، پژوهشکده باستان شناسی، پژوهشکده حفاظت و بازسازی و در نهایت اداره میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان مجوز گرفت؟ آیا برای انجام چنین کار غیرعلمی و مخربی از ادارات مذکور مجوز دریافت شده است؟ چه کسانی به عنوان کارشناس دستور تخریب و تعرض به حریم بنای مسجد سنگی داراب را صادر کردند و آیا یک کارشناس مسلط، با تجربه و حقیقی در اداره میراث فرهنگی حضور نداشت که بخواهد جلوی این فاجعه را بگیرد؟